لا يحب الله الجهر بالسوء من القول الا من ظلم و كان الله سميعاً عليماً ان تبدوا خيراً او تخفوه او تعفوا عن سوء فان الله كان عفواً قديراً
خداوند آشكار كردن سخن بد را دوست ندارد مگر از كسي كه مورد ستم واقع شده است و خدا شنوا و داناست. اگر كار نيك را آشكار يا پنهان كنيد و يا از بدي درگذريد، همانا خداوند بخشنده تواناست. (نساء، 148 و 149)
سلامت زبان از گفتارهاي ناهنجار و بد، يكي از ارزشهايي است كه اسلام همواره مردم را به آن خوانده است. در جامعه اسلامي زبان مردم مانند روح و فكرشان بايد پاك و پاكيزه باشد و آلوده به سخنان ناپسندي چون فحش، دروغ، تهمتزدن و غيبت نباشد. پاكي زبان نشاني از پاكي روح و صفاي نفس است.
قرآن مجيد در آيات 148 و 149 سوره نساء اين اصل كلي را بيان ميكند كه خداوند، آشكار كردن سخن بد را دوست ندارد و منظور از سخن بد در اين آيات هر سخني است كه موجب ناراحتي و آزار يك انسان باشد. مانند دشنام دادن، نفرين كردن، تهمت زدن، غيبت و هر سخني كه هرگاه به گوش طرف مقابل برسد،آزرده شود؛ چنين كاري موجب خشم خداست و خدا همانگونه كه جان و مال مؤمن را در امان قرارداده، شخصيت او را نيز در امان قرار داده و اجازه نميدهد كسي درباره مؤمن بدگويي كند و اساساً انسان در مقابل گفتههاي خود مسؤوليت دارد و گفتههاي او در دفتري ثبت ميشود: ما يلفظ من قول الالديه رقيب عتيد
هيچ سخني را نميگويد جز اينكه نزد او مراقباني وجود دارند (ق، 18)
همچنين قرآن كريم از گروهي به خاطر بد زباني آنها انتقاد ميكند:
و انهم يقولون منكرا من القول و زورا
و آنها سخني ناپسند و زور ميگويند. (مجادله، 2)
در مقابل، از سخنان زيبا تعريف و پيروي از سخن زيبا را توصيه ميكند.
و هدوا الي الطيب من القول و هدوا الي صراط الحميد
آنها به سوي سخني پاك و راهي پسنديده هدايت شدند. (حج، 24)
الذين يستمعون القول فيتبعون احسنه
آنها (بندگان من) كساني هستند كه سخن را ميشنوند و از زيباترين آن پيروي ميكنند. (زمر، 18)
مطلب بسيار مهمي كه در اينجا وجود دارد و آيات مورد بحث قصد بيان آن را دارد، استثنايي است كه از اين اصل كلي شده است. هر چند كه بدگويي، بددهني و گفتن سخنان بد و آزار دهنده ناپسند است و خدا آن را دوست ندارد، ولي در يك مورد به انسان اجازه داده شده بدگويي كند و آن موردي است كه انسان مورد ظلم و ستم واقع شده باشد. در اين صورت قرآن اجازه ميدهد مظلوم از ظالم بدگويي كند و اين بدان جهت است كه شخصيت ظالم احترام ندارد و خوب است كه ظالم در همه جا شناسانده و نقاب از چهره او برداشته شود تا همگان وي را بشناسند. طبق اين آيه مظلوم ميتواند آشكارا و پيش از مردم از ظالم بدگويي كند، يا به او بشناسند. يا به او دشنام بدهد و نفرين كند و اين از مستثنيات غيبت است. اگر اين اصل مورد عمل قرار گيرد ظالم از ترس مردم دست از ظلم خود برمي دارد و جرأت ظلم و ستم را پيدا نميكند.
در عين حال كه خداوند چنين اجازهاي را به مظلوم ميدهد، به او خاطرنشان ميسازد كه مواظب حرف زدن خود باشد. چون خدا سميع و عليم است. يعني هر حرفي كه ميزند او ميشنود و ميداند.
بنابراين مظلوم نميتواند پا را از حق و عدل بيرون بگذارد و سخنان ناحقي درباره ظالم به زبان آورد و چيزي را به دروغ به او نسبت دهد.
در آيه بعدي مطلبي عنوان شده كه بيارتباط با مطلب قبلي نيست و آن اينكه شما هركار خوبي را آشكارا يا پنهاني انجام بدهيد و يا از بديهاي ديگران درگذريد، بدانيد كه خداوند بخشنده و تواناست يعني از نظر او دور نميماند و همانگونه كه شما از بديهاي ديگران ميگذريد خداوند نيز از گناهان شما ميگذرد و توانايي آن را دارد كه در مقابل كارهاي خوب به شما پاداش نيك بدهد.
آيا كار خوب را بايد آشكارا و در مقابل چشم ديگران انجام داد يا بايد آن را پنهاني و به دور از نگاه مردم به انجام رساند؟ پاسخ اين است كه اگر نيت خدا باشد، هر دو روش خوب است. زيرا انجام كار خير در مقابل چشم ديگران باعث تشويق مردم به آن كار ميشود و انجام آن در نهان، دور از ريا و سمعه است. پس هر دو صورت خوب است. اين آيه نظير آيهاي است كه درباره صدقه پنهان و آشكار آمده است:
ان تبدوا الصدقات فنعما هي و ان تخفوها وتؤتوها الفقراء فهو خيرلكم
اگر صدقهها را آشكار كنيد چه خوب است آن! و اگر آن را مخفي كنيد و به فقرا بدهيد پس آن براي شما بهتر است.(بقره، 271)
اين جمله از آيه كه ميفرمايد: «يا از بدي درگذريد» شايد اشاره به مطلب آيه قبلي باشد. يعني در عين حال كه شما اجازه داريد از ظالم بدگويي كنيد، اگر در هنگام قدرت او را عفو كنيد و از او درگذريد بهتر است و به هر حال عفو بهتر از انتقام است.
Golestan Quran Weekly, Serial 125, No 81